Besin Maddeleri

BESİN MADDELERİ 

Canlıların büyümesinde ve yaraların onarılmasında kullanılan, enerji veren, düzenleyici olarak görev yapan yiyecek ve içeceklere besin denir.

Besin maddelerininin canlı tarafından alınıp, hücrelerin kullanabileceği hale getirilmesine beslenme denir.

Besin maddeleri, kaynaklarına göre:

1.      Hayvansal (et, süt, yumurta, abl gibi)

2.      Bitkisel (fasulye, nohut, ıspanak gibi) 

Besin maddeleri yapılarına göre:

1.      Organik besinler:             

–          Karbonhidratlar

–          Proteinler

–          Yağlar

–          Vitaminler

2.      İnorganik besinler:

–          Madensel tuzlar

–          Su 

Besin maddeleri organizmadaki görevlerine göre:

1.       Enerji verici olanlar:

–          Karbonhidratlar

–          Yağlar

–          Proteinler

2.       Düzenleyici olanlar:

–          Proteinler

–          Vitaminler

–          Su

–          Madensel tuzlar

3.       Yapıcı-onarıcı olanlar:

–          Proteinler

–          Yağlar

–          Karbonhidratlar

–          Su

–          Madensel tuzlar 

Enerji verici besin maddelerinin açlık anındaki tüketim sırası:

Karbonhidratlar

↓

Yağlar

↓

Proteinler

Bu besinlerin sağladıkları enerji miktarına göre sıralanışı:

Yağlar              →        9,1 k.cal

Proteinler         →        4,3 k.cal

Karbonhidratlar →      4,1 k.cal  

Besin	Kan şekerini yükseltme oranı
Glikoz (üzüm şekeri)	100
Fırında patates	95
Kepekli ekmek	50
Bal	90
Patates püresi	90
Çavdar ekmeği	40
Kuru fasulye	30
Beyaz ekmek	70
Sıkma meyve suyu	40
Taze sebze	15
Mantar	15
Reçel	60
Karpuz	75
Mısır	60

1.      Karbonhidratlar­       

1. Yapılarında karbon (C), hidrojen (H), oksijen (O₂) atomu bulundururlar. ­       
2. Yeşil bitkiler tarafından fotosentezle üretilirler.­       
3. Karbonhidratların en küçük yapı taşı, glikozdur. ­       
4. Karbonhidratlar, şeker ve şekerli yiyecekler, ekmek, patates, makarna ve tahıllarda bulunur. ­
5. Çok sayıda glikoz molekülü, farklı şekillerde biraraya gelerek nişasta, selülöz, glikojen gibi büyük molekülleri oluşturur.

Nişasta: Bitki hücrelerindeki glikozun fazlası nişasta olarak depo edilir. Nişasta suda çözünmez, ayıracı iyot çözeltisidir.  

Selüloz: Bitki hücrelerinde hücre çeperinin yapısını oluşturur. Hayvan hücrelerinde bulunmaz ve sindirilemez. Selülozu, otçul memelilerin bağırsaklarında bulunan bazı bakteriler sindirebilirler. 

 

Glikojen: Hayvanlarda glikozun fazlası kas karaciğerde glikojen olarak depolanır. Kandaki glikoz yükseldiğinde, karaciğerde glikojen olarak depolanır, kandaki glikoz düştüğünde, depo glikojen glikoza çevrilerek kana verilir.

Organik maddeler	Günlük enerjiyi karşılama	Hücre yapısına katılma	1g yandığında kalori değeri
Karbonhidratlar	%55-60	%1	4,2
Yağlar	%20-30	%2-3	9,3
Proteinler	%10-15	%10-20	4,3

 

 

2.      Yağlar­      

1.  Yapılarında karbon (C), hidrojen (H), oksijen (O2) atomu bulundururlar. ­       
2. En küçük yapı taşı, yağ asidi ve gliseroldür.­       
3. Oda sıcaklığında bitkisel yağlar sıvı, hayvansal yağlar katıdır.  

Yağların görevleri:

1.       Vücudun ısı kaybını önlerler.

2.       Enerji verirler.

3.       Vücudu darbelere karşı korurlar.

4.       Hücre zarının ve hormonların yapısına katılırlar.

5.       Depo maddesi olarak görev yaparlar. 

 

 

3.      Proteinler­       

1. Yapılarında karbon (C), hidrojen (H), oksijen (O2) ve azot (N) atomu bulundururlar. ­       
2. En küçük yapı taşı, aminoasitlerdir.­       
3. Proteinler büyüme, gelişme ve onarım olaylarında görev alır. Ancak çok zor durumda kalındığında enerji elde etme amaçlı kullanılırlar. ­       
4. Enzimlerin yapısını oluştururlar. ­       
5. Hücre zarı, kas, antikor ve hormonların yapısına katılırlar. ­       
6. Proteinlerin ayıracı, nitrik asit çözeltisidir.

 

Sütün içindeki maddeler	İnsan sütü (%)	İnek sütü (%)
Su	88,5	87
Yağ	3,3	3,5
Laktoz	6,8	4,8
Kazein	0,9	2,7

Kaynak(Hayvansal protein)	Biyolojik değeri
Yumurta	100
Sığır eti	100
Balık	87
Süt	85

Kaynak(Bitkisel protein)	Biyolojik değeri
Soya	67
Patates	67
Tam buğday ekmeği	30

 

4.      Vitaminler­       

1. Organik besinlerdir.­       
2. Sindirilmezler, doğrudan kana karışırlar.­       
3. Enerji verici olarak kullanılmazlar. Vücutta düzenleyici olarak görev alırlar.­       
4. Vücudun hastalıklara karşı direncini artırırlar.­       
5. Genellikle bitkisel besinlerde bulunurlar. ­       

Vitaminler, yağda eriyenler ve suda eriyenler olmak üzere ikiye ayrılırlar.

Suda eriyen vitaminler

B ve C vitaminleridir. Bu vitaminlerin fazlası depo edilmez, idrarla dışarı atılır. 

Yağda eriyen vitaminler

A, D, E, K vitaminleridir. A, D, K vitaminlerinin fazlası, karaciğerde depo edilir.  

Vitamin eksikliklerinde ortaya çıkan hastalıklar:

A vitamini eksikliğinde >  Gece körlüğü

B vitamini eksikliğinde >  Çeşitli kanamalar  

                                    Deri kızartıları (beriberi)

                                    Kansızlık (anemi)

C vitamini eksikliğinde >  Skorbit (diş etlerinde kanama)

D vitamini eksikliğinde >  Raşitizm

E vitamini eksikliğinde >   Kısırlık

K vitamini eksikliğinde >   Kanın pıhtılaşmaması 

Vitaminler	Bulunduğu Yer	Eksikliğinde görülen bozukluklar
B9	Bira mayası, karaciğer, tohum, yumurta, tahıllar	Kansızlık, iştahsızlık
B12	Bira mayası, tohum, karaciğer, et, yumurta sarısı, sebze	Kansızlık
C	Taze sebze ve meyveler	Diş eti çekilmesi, tembellik, can sıkıntısı
E	Bitki tohum yağı, yumurta, karaciğer, balık yağı	Kısırlık

Bazı besin maddelerinin taşıdığı vitaminler

Besin maddesi çeşidi	Taşıdığı vitamin çeşidi
	B	C	A	D
Koyun eti	++	+	+	–
Tereyağ	–	–	+++	++
Ispanak	++	+++	++	–
Yeşil salata	+	+++	++	+
Yumurta	+	–	+	+

5.      Madensel Tuzlar­       

1. İnorganik besin maddeleridir. Bütün canlılar tarafından dışarıdan hazır olarak alınırlar. ­  
2. Düzenleyicidirler.­       
3. Enerji vermezler, sindirilmeden kana geçerler.­       
4. Kan yapımında, kasların kasılmasında, kemiklerin gelişmesinde, sinirlerde uyartının iletilmesinde, enzimlerin çalışmasında görev alırlar.  

6.      Su­       

1. Vücudun %70’i sudur. ­       
2. Su iyi bir çözücüdür.  Fazlası idrar, ter ve solunum yoluyla dışarı atılır. ­       
3. Besinlerin sindirilmesinde, emilmesinde ve zararlı artıkların vücuttan uzaklaştırılmasında kullanılır. ­       
4. Vücut sıcaklığının düzenlenmesinde rol oynar. ­       
5. Enzimlerin çalışması için gereklidir.  

Enzimler­       

1. Canlılarda gerçekleşen bütün reaksiyonları düzenleyen biyolojik katalizörlerdir. ­       
2. Reaksiyonları hızlandırırlar.­       
3. Reaksiyondan değişmeden çıkarlar. Tekrar tekrar kullanılabilirler. ­       
4. Her enzim, kendine özgü bir maddeye etki eder. ­       
5. Reaksiyonun başlaması için gerekli olan enerji düzeyini düşürür ve böylece reaksiyonların daha düşük ısılarda gerçekleşmesini sağlarlar.   

Kaynak: Liselere Hazırlık: Biyoloji. İstanbul, Zeka Küpü Yayınları, 2005.

 

 

Paylaşmak önemsemektir!