Dışarıdan alınan büyük moleküllü besin maddelerinin kendisini oluşturan küçük yapı birimlerine parçalanmasına sindirim, bu olayı gerçekleştiren sisteme de sindirim sistemi denir.
Sindirim olayının gerçekleşmesi için su ve enzim gereklidir.
Besinlerin sindirimi, fiziksel (mekanik) ve kimyasal olmak üzere iki şekilde gerçekleşir:
1. Fiziksel (mekanik) sindirim
Besinlerin enzim kullanılmadan fiziksel olarak (dil, diş, mide, bağırsak hareketleriyle) parçalanmasıdır.
Amaç; besinlerin sindirim yüzeyini arttırarak enzimlerin etkisini hızlandırmaktır.
2. Kimyasal sindirim
Besinlerin su ve enzimler yardımıyla parçalanmasıdır.
Gerçekleştiği yere göre sindirim ikiye ayrılır:
Hücre İçi Sindirim
Büyük moleküllü besinlerin hücre içine alınıp, lizozom organeli içinde sindirilmesidir. Amip, paramesyum, öglena gibi tek hücrelilerde, süngerlerde ve akyuvarlarda görülür.
Hücre Dışı Sindirim
Besinlerin hücre dışında, enzimlerin etkisiyle sindirilmesidir.
Hücredışı sindirim; çürükçül yaşayan saprofit canlılarda, böcekçil bitkiler ve sindirim sistemine sahip canlılarda görülür.
Besinlerin Fiziksel (Mekanik) Sindirimi
Sindirim Sisteminin Elemanları
Ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak, kalın bağırsak ve anüsten oluşur. Karaciğer, pankreas ve tükürük bezleri sindirime yardımcı bezlerdir.
Ağız
Ağızda bulunan dişler, bütün besinlerin mekanik sindirimini yapar. Ağızda sadece nişastanın kimyasal sindirimi yapılır. Bu olay, tükürük salgısı içindeki amilaz (pityalin) enzimi ile sağlanır.
Tükürük bezleri: Dil altı, çene altı, kulak altı olmak üzere üç çeşittir.
Görevi; tükrük üretmektir. Tükrük içinde mukus, su, amilaz (pityalin) enzimi ve madensel tuzlar bulunur.
Dişler: Kesici, köpek ve azı dişleri olmak üzere üçe ayrılırlar. Dişin yapısında taç, boyun ve kök olmak üzere üç kısım görülür. Dişin görünen kısmı taç kısmıdır. Dişe parlaklık ve beyazlık veren mine tabakası ile örtülüdür. Diş eti içinde boyun kısmı bulunur. Kök kısmı ise çene kemiğine gömülmüştür.
Yutak
Yenilen ve içilen besinleri yemek borusuna, alınan havayı ise soluk borusuna iletir. Yutakta sindirim gerçekleşmez.
Yemek Borusu
Yutak ile mide arasındaki kısımdır. Düzenli olarak kasılıp gevşemelerle besinleri mideye iletir. Yemek borusunda sindirim olmaz.
Mide
Karın boşluğunun sol üst bölgesinde bulunur. Sindirim sisteminin en geniş bölümüdür. Yapısında bulunan düz kasların kasılıp gevşemesiyle besinler parçalanır (mekanik sindirim) ve bulamaç haline getirilir.
- Çiğneme, yutkunma gibi olaylar mide duvarındaki bezlerden mide özsuyunun salgılanmasını başlatır. Mide özsuyunda; proteinleri parçalayan enzim ve hidroklorik asit (HCl) bulunur.
- Mide asidik bir ortamdır. Mide duvarında bulunan bazı hücreler mukus salgılar. Mukus da mideyi asidik ortamdan korur.
İnce Bağırsak
Kimyasal sindirimin tamamlandığı ve besinlerin emildiği yerdir. İnce bağırsağın mide ile birleşen ilk kısmına oniki parmak bağırsağı denir.
İnce bağırsağın iç yüzeyinde yüzeyi genişleten parmak şeklinde girinti ve çıkıntılar vardır. Bunlara villus denir. Villuslarla emilim yüzeyi artırılmış olur.
Pankreas, ürettiği pankreas özsuyunu, karaciğer ise ürettiği safrayı on iki parmak bağırsağına salgılar.
İnce bağırsağın görevi; ağızda kısmen sindirilmiş nişasta ile midede kısmen sindirilmiş proteinlerin sindirimini ve sindirimi henüz başlamamış yağların sindirimini tamamlamaktır. Diğer görevi ise, villusları sayesinde sindirilen besinlerin kana karışmasını sağlamaktır.
İnce bağırsaktan emilen besinler, iki yolla dolaşım sistemine katılırlar:
- Kan yolu ile: Sindirim sonucu meydana gelen glikoz ve amino asitler bu yolla taşınır.
- Lenf yolu ile: Yağ asitleri ve gliserol ise lenf yolu ile taşınarak dolaşım sistemine katılırlar.
Kalın Bağırsak
İnce bağırsaktan sonra gelir. Kalın bağırsakta kimyasal sindirim gerçekleşmez.
Su ve mineraller gibi yararlı maddeler, kalın bağırsak tarafından emilir. Geriye kalan ve canlı için önemli olmayan artık maddeler, rektuma gönderilir ve oradan anüsle dışarı atılır.
Ayrıca kalın bağırsakta yaşayan yararlı bakteriler, K ve B vitaminlerini sentezlerler.
Sindirime Yardımcı Organlar
Pankreas
Pankreas özsuyunu onikiparmak bağırsağına salgılar.
Pankreastan; amilaz, lipaz, tripsinojen enzimleri salgılanır.
Tripsinojen pasif bir enzimdir. İnce bağırsaktan gelen bir başka enzimle aktif olan tripsin enzimine dönüşür.
Karaciğer
- Kan şekerini düzenler, fazla şekeri glikojen halinde depo eder.
- Amonyak gibi zehirli artıkları daha az zehirli olan üre ya da ürik aside çevirir.
- A, D, K gibi yağda eriyen vitaminleri depo eder. A vitamini ile B12 vitaminini sentezler.
- Alyuvar üretimini gerçekleştirir.
- Kanın pıhtılaşmasını sağlayan proteinleri üretir.
- Yaşlı alyuvarları parçalar.
- Safra üretir ve oniki parmak bağırsağına salgılayarak yağların sindirimini kolaylaştırır.
Bazı besin maddeleri ve sindirildikleri organlar
Besinlerin Kimyasal Sindirimi
Karbonhidratların Kimyasal Sindirimi
Karbonhidratların sindirimi ağızda başlar. İncebağırsaklarda tamamlanır. Midede karbonhidrat sindirimi olmaz.
Ağızda
Amilaz
Nişasta veya Glikojen + Su → Maltoz + Dekstrin
(Pityalin)
İnce Bağırsakta
Maltaz
Maltoz + Su → Glikoz + Glikoz
NOT: İnce bağırsaktaki amilaz enzimi, pankreasın salgısıdır. Maltaz enzimi, İnce bağırsak bezleri tarafından salgılanır.
Proteinlerin Kimyasal Sindirimi
Proteinlerin sindirimi, midede başlar ve ince bağırsakta tamamlanır.
Midede:
Pepsinojen (Pasif enzim) + HCl → Pepsin (Aktif enzim)
Pepsin
Protein + Su → Pepton (Polipeptit)
İnce Bağırsakta
Tripsin
Pepton (Polipeptit) + Su → Peptit + Aminoasit
Erepsin
Peptit + Su → Aminoasitler
NOT: Erepsin ince bağırsak enzimidir.
Yağların Kimyasal Sindirimi
Yağların sindirimi ince bağırsakta başlar ve ince bağırsakta tamamlanır.
Yağ + Safra → Yağ damlaları
Lipaz
Yağ damlaları + Su → Yağ asidi + Gliserol
NOT: Lipaz, pankreas enzimidir.
Kaynak: Liselere Hazırlık: Biyoloji. İstanbul, Zeka Küpü Yayınları, 2005.
“Diyabetik Kedi” site yöneticisi
Cok super 🙁 😡 :p
Ben cok begendim muhtesme olmus mukemmel 😡 :cry